Reżyseria: Andriej Tarkowski
Scenariusz: Andriej Konczakowski, Andriej Tarkowski
Gatunek: dramat historyczny, biograficzny
Produkcja: ZSRR
Rok: 1966
Film opowiadający losy najwybitniejszego malarza ikon w średniowiecznej Rusi. Żył w XV wieku, w czasach okrutnej i mrocznej epoki walk między książętami, krwawych najazdów tatarskich, chłopskich buntów, epidemii i głodu. Film opisuje w ośmiu rozdziałach wędrówkę Rublowa przez Ruś, gdzie pada ofiarą lub jest świadkiem okrucieństw, zbrodni i mordów. Umacnia to jego moralność, nadaje głębszy sens jego sztuce i pozwala pomimo wszystko nawiązać kontakt duchowy z ludźmi i światem. Film piękny, wzruszający i skłaniający do refleksji.
Drugi pełnometrażowy film najwybitniejszego rosyjskiego reżysera, opowiadający o życiu i twórczości Andrieja Rublowa. Tytułowy bohater jest autentyczną postacią, Rublow to genialny rosyjski twórca obrazów o tematyce religijnej. Tarkowski osadza swoje dzieło w XV wieku, w okresie, kiedy żył i tworzył ten wybitny malarz ikon. Reżyser za pomocą biografii artysty, popełnił własny traktat filozoficzno-teologiczny, całość składa się z kikunastu rodziałów, które łączy postać tytułowa. "Andriej Rublow" to dzieło wielowarstwowe, film totalny, Tarkowski podejmuje odwięczne pytanie o sens istnienia, po co człowiek żyje, podejście czlowieka do wiary, do Boga, odwieczna dychotomia dobra ze złem. Akcja dzieje się w średniowiecznej Rosji, państwie dotkniętym głodem i chorobami, można się doszukać pewnej analogii Tarkowskiego do czasów, w których dane mu było żyć. Druga połowa XX wieku, potworne warunki do życia w Związku Radzieckim, państwie zacofanym, za takie doszukanie się podobieństw, dzieło zostało zatrzymane przez cenzurę.
"Andriej Rublow" trwa ponad trzy godziny, dzieło przebogate w treści, niemal każdy rozdział skupia się na innym wątku egzystencjalnym. Niezaprzeczalnie dzieło wymaga wielkiego skupienia, jak w każdym filmie Tarkowskiego ogromne znaczenie odgrywa nastrój, bogata poetyka scen, które mają wielkie znaczenie dla całego odbioru filmu. Reżyser tym obrazem sam sobie zadaje pytanie, jaką misję spełnia artysta, czy to co robi ma jakikolwiek sens dla innych. Pełne wrażliwości ujęcia na dzieła sztuki, sekwencje napaści Tatarów bezradna obrona przepięknej katedry, analogia do bezsensownej dewastacji dorobku narodów, które "wyzwalane" przez Armię Czerwoną. Długi szereg uniwersalnych pytań, na które do dzisiaj nie jest łatwo znaleźć odpowiedzi. Film wybitny, chociaż przyznać trzeba szczerze, że przebrnięcie przez niego wymaga odrobiny wysiłku. Całość niemal w czarno-białej konwencji, aby pod koniec zaskoczyć widza kolorowymi ujęciami dzieł Andrieja Rublowa, wszystko z monumentalną muzyką Vyacheslava Ovchinnikova.
Acydzieło, pozycja obowiązkowa dla szanującego się wielbiciela filmu, warto poświęcić temu dziełu nieco uwagi, nie ma w nim za dużo akcji i szybkiego tempa, bo to nie taki gatunek kina.
Janusz Wróblewski
Arcydzieło Tarkowskiego
Proces kształtowania się wrażliwości genialnego malarza
Andriej Tarkowski nakręcił „Andrieja Rublowa” w 1966 r. Cenzura zarzuciła mu, że trzygodzinny fresk, poświęcony średniowiecznemu malarzowi ikon, nie przedstawia właściwej hierarchii wartości (wynosi artystę, stawia sztukę ponad społeczeństwo). Film powędrował więc na półkę. Światowa premiera odbyła się trzy lata później na festiwalu w Cannes. Ale nawet honorowa nagroda tam zdobyta (FIPRESCI) nie przekonała władzy. „Andriej Rublow” wszedł oficjalnie na ekrany ZSRR dopiero w 1971 r.
Ta ośmioczęściowa saga, poświęcona tyleż narodzinom talentu wielkiego artysty, co rekonstrukcji barbarzyńskiej epoki zakończonej zwycięstwem Dymitra Dońskiego nad Tatarami, zdumiewa subtelnym połączeniem poetyckiego stylu z szeroką, epicką panoramą XV-wiecznej Rusi. Nawet z dzisiejszej perspektywy większość scen ze słynnym obrazem odlewania cerkiewnego dzwonu na czele wciąż robi piorunujące wrażenie. Tarkowskiemu udała się rzecz niesłychana: ukazał proces kształtowania się wrażliwości genialnego malarza, odnajdującego w cierpieniu i zwątpieniu wiarę w Chrystusa. Arcydzieło, wydane po raz pierwszy na DVD, posiada trzy krótkie, niespełna pięciominutowe materiały dodatkowe: wywiady z aktorem Jurijem Nazarowem (grającym wielkiego księcia włodzimierskiego) oraz żoną reżysera Mariną Tarkowską i relację z planu zdjęciowego.
Andriej Tarkowski
Andriej Arsienjewicz Tarkowski (ros. Андре́й Арсе́ньевич Тарко́вский, ur. 4 kwietnia 1932 w Zawrażije, zm. 29 grudnia 1986 w Paryżu) – rosyjski reżyser filmowy i teatralny, scenarzysta i aktor.
Jest uważany za jednego z największych artystów w historii sztuki filmowej. Jego filmy zdobywały nagrody na Festiwalu Filmowym w Cannes, Festiwalu Filmowym w Wenecji, nagrodę BAFTA. Sam twórca w 1980 został laureatem nagrody im. Luchino Viscontiego.
Biografia
Młodość i edukacja
Andriej Tarkowski urodził się we wsi Zawrażije na terenie obwodu kostromskiego jako syn znanego poety i tłumacza Arsienija Tarkowskiego oraz Marii Iwanowny Tarkowskiej z domu Wiszniakowej[1]. W 1935 przyszła na świat siostra Andrieja, Marina. Rodzina mieszkała w Moskwie, latem zaś dzieci wraz z matką wyjeżdżały na wieś, miejscowości Ignatiewo. Po porzuceniu przez Arsienija Tarkowskiego rodziny w 1936 roku, Andriej wraz z siostrą zamieszkał z matką i babką. Podczas wybuchu II wojny światowej przebywał we wsi Juriewo, gdzie uczęszczał do szkoły. W 1944 wyjechał wraz z matką i siostrą do Moskwy. Ukończył tam szkołę średnią. Ponadto Tarkowski rozwijał swoje zainteresowania uczęszczając przez siedem lat do szkoły muzycznej oraz od siódmej klasy do szkoły sztuk plastycznych, gdzie uczył się malarstwa. Kontynuując powszechną edukację poznał późniejszego przyjaciela, przyszłego poetę Andrieja Wozniesienskiego. W 1946 poważnie zapadł na zdrowiu, przechodząc ciężką gruźlice. W 1951 rozpoczął studiowanie arabistyki w Instytucie Orientalistycznym, jednakże przerwał naukę w 1952[2]. W 1955 pod wpływem matki wziął udział w geologicznej ekspedycji badawczej Nigrizłoto organizowanej przez Kirgiski Instytut Złota. W wyprawie na Syberię do kraju Turuchańskiego uczestniczył przez kilkanaście miesięcy jako zbieracz próbek[3].W 1956 zdał egzaminy wstępne na Wydział Reżyserii i rozpoczął naukę na WGIK w klasie Michaiła Romma. W trakcie studiów poznał min. Siergieja Paradżanowa. W 1958 zrealizował wraz z Aleksandrem Gordonowem i Mariką Beiku etiudę Zabójcy na podstawie prozy Hemingwaya. Poza reżyserią Tarkowski wystąpił w niej również jako aktor[4]. Realizacja drugiej etiudy z okresu studiów pt. Koncentrat często podawana jest w wątpliwość. Domniemuje się, iż obraz taki nigdy nie został wyreżyserowany, a Tarkowski ograniczył się jedynie do napisania opowiadania pod tym tytułem, z zamiarem wykorzystania go w charakterze scenariusza. Na studiach stworzył ponadto dla telewizji w 1959, wraz z Aleksandrem Gordonowem, propagandowy krótki metraż Dzisiaj przepustki nie będzie opowiadający o pracy saperów. W 1960 zrealizował swój film dyplomowy Walec i skrzypce, w Polsce znany pod nieautorskim tytułem Mały marzyciel, do którego scenariusz napisał wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim[5]. Krytyka doceniła film, który został nagrodzony na festiwalu filmów studenckich w Nowym Jorku, Tarkowski zaś otrzymał dyplom z wyróżnieniem. Był to pierwszy zwiastun wątków obecnych w kolejnych filmach reżysera – autobiograficznych, metafizyki i natury[6].
W Związku Radzieckim
W 1960 roku Andriej Tarkowski żeni się po raz pierwszy z Irmą Raush, małżeństwo przetrwało do roku 1963. W 1962 wyreżyserował swój pierwszy profesjonalny film pełnometrażowy Dzieciństwo Iwana, zastępując poprzedniego reżysera Eduarda Abalowa. Andriej Tarkowski włączył do scenariusza opartego na opowiadaniu Władimira Bogomołowa dotatkowe sceny snów i wspomnień głównego bohatera, małego chłopca ciężko doświadczonego przez wojnę. Dzięki powstałemu kontrastowi pomiędzy dołączonymi scenami a obrazem bestialstwa wojny, film zyskał na sile wyrazu. Obraz rozpoczynający eksperymenty twórcy z narracją filmową został dobrze przyjęty przez krytykę, czego wyrazem był Złoty Lew na Festiwalu Filmowym w Wenecji oraz nagroda za reżyserię na festiwalu w San Francisco w 1962 a także główną nagrodę na festiwalu w Acapulco w 1963. W tym okresie życia Tarkowski współtworzył scenariusz do Pierwszego nauczyciela Andrieja Konczałowskiego, oraz wystąpił w Mam dwadzieścia lat w reżyserii Marlena Chucyjewa. Napisał również słuchowisko na podstawie opowiadania Faulknera.
W 1961 reżyser złożył w Mosfilmie konspekt scenariusza do filmu Andriej Rublow. W rok później podpisano z Tarkowskim kontrakt, zaś w 1963 zatwierdzono scenariusz napisany wspólnie z Andriejem Michałkowem-Konczałowskim. Prace nad filmem ukończono w 1965, w następnym roku zaprezentowano obraz krytyce. Autorskie dzieło spotkało się z oporem cenzury, jego dystrybucja jako nieodpowiedzialnego ideologicznie została wstrzymana. 17 maja 1969 na nocnym seansie na festiwalu w Cannes po raz pierwszy zaprezentowano film międzynarodowej publiczności. Film, opowiadający historię Andrieja Rublowa, średniowiecznego malarza ikon, poruszający ponadczasowe problemy jednostki, stał się przyczyną problemów reżysera z cenzurą. Sposób jego dystrybucji, nawet po jej umożliwieniu w 1971 nie pozwalał na dotarcie filmu do szerokiego grona odbiorców. Trudności piętrzone przez aparat państwowy przed twórcą nie przeszkodziły w docenieniu filmu przez krytykę, która nagrodziła obraz nagrodą FIPRESCI na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1969 i Nagrodą Francuskiej Krytyki Filmowej dla najlepszego filmu zagranicznego w 1971. Kontynuował ponadto współpracę z Aleksandrem Gordonowem, współtworzył scenariusz do Taszkient, miasto chleba i wystąpił w Bohaterze Dalekiego Wschodu.
Kolejnym wyreżyserowanym przez Andrieja Tarkowskiego filmem był Solaris z 1972, ekranizacja powieści Stanisława Lema. Zgodę pisarza na ekranizację Tarkowski otrzymał w 1965, konspekt scenariusza złożył w Mosfilmie w 1968. Dwa lata później rozpoczęły się zdjęcia. Część krytyki oraz sam reżyser uznała film za nieudany. Obraz został doceniony na Festiwalu Filmowym w Cannes, gdzie otrzymał Grand Prix Jury i nagrodę FIPRESCI. W przeciwieństwie do późniejszego Stalkera, Solaris był filmem s-f. Choć sam twórca uważał, iż jego filmów nie można przypisywać do określonego gatunku, adaptacja powieści Lema rozgrywa się w znacznym stopniu w scenerii statku kosmicznego; całe rekwizytorium nieodwołalnie przynależy do gatunku fantastyki naukowej (co później Tarkowski uznał za swój błąd, i z czego wyciągnął wnioski kręcąc Stalkera, uniwersalnego i pozbawionego cech sf). W 1975 Tarkowski zrealizował Zwierciadło, film, w którym zawarł wątki autobiograficzne, o zupełnie nowatorskim sposobie narracji. Kolejnym filmem reżysera, ostatnim zrealizowanym w ZSRR był Stalker na podstawie fragmentu powieści braci Strugackich Piknik na skraju drogi. Pierwsza wersja filmu, już po ukończeniu zdjęć została nieszczęśliwie zniszczona w laboratorium, co zmusiło twórcę do nakręcenia go po raz drugi. Był to kolejny film reżysera spotykający się z trudnościami w dystrybucji. Premiera drugiej wersji, zrealizowanej w mniejszym budżecie, miała miejsce w 1979. W Moskwie udostępniono do emisji tylko trzy kopie. Mimo niesprzyjających dla twórcy warunków w ZSRR Stalker został doceniony na Festiwalu Filmowym w Cannes Nagrodą Jury ekumenicznego.
Emigracja
W marcu 1982 Tarkowski opuścił ZSRR i wyjechał do Włoch. Wyreżyserował tam dwa filmy, premiera obu miała miejsce w 1983. Powstała Nostalgia opowiadającą o uczuciach emigranta, kolejny obraz w dorobku twórcy nagrodzony nagrodą Jury ekumenicznego w Cannes oraz nagrodą FIPRESCI dla reżysera. Drugim filmem zrealizowanym we Włoszech przez Tarkowskiego wspólnie z Tonino Guerrą był Czas podróży. Dokument opowiadał o pobycie Tarkowskiego na obczyźnie, jego życiu artystycznym oraz o pracy nad scenariuszem Nostalgii. W 1984 roku reżyser podjął decyzję o pozostaniu na Zachodzie, ogłosił ją na konferencji w Mediolanie.
Ostatni swój film Ofiarowanie Andriej Tarkowski stworzył w Szwecji w 1986. W jego realizacji udział brał m.in. operator Sven Nykvist. Obraz nagrodzono trzema nagrodami na Festiwalu Filmowym w Cannes w 1986, FIPRESCI, Grand Prix Jury oraz nagrodą Jury Ekumenicznego. Wyróżniono go również w 1988 nagrodą BAFTA dla najlepszego filmu zagranicznego. Andriej Tarkowski nie powrócił do ZSRR, pomimo iż od 1985 roku Stowarzyszenie Filmowców ZSRR zabiegało o jego powrót. Umarł w grudniu 1986 na raka płuc w Paryżu. Został pochowany na cmentarzu rosyjskich emigrantów w Sainte-Geneviève-des-Bois.
Filmografia
Aktor
- 1958 Zabójcy (Убийцы)
- 1964 Mam dwadzieścia lat reż. Marlen Chucyjew
Reżyser
- 1958 Zabójcy (Убийцы) wraz z Aleksandrem Gordonem i Mariką Beiku
- 1959 Dzisiaj przepustki nie będzie (Сегодня увольнения не будет) wraz z Aleksandrem Gordonem
- 1960 Walec i skrzypce (w polskiej dystrybucji pod zdeformowanym tytułem: Mały marzyciel)
- 1962 Dzieciństwo Iwana (Иваново детство, w polskich kinach pod zdeformowanym tytułem Dziecko wojny – film czarno-biały
- 1969 Andriej Rublow (Андрей Рублёв) – film czarno-biały; finałowa sekwencja barwna (kamera ukazuje ikonę Rublowa Trójca Święta)
- 1972 Solaris (Солярис) – film barwny, adaptacja powieści Stanisława Lema
- 1975 Zwierciadło (Зеркало) – film barwny; swe wiersze recytuje zza kadru Arsenij Tarkowski
- 1979 Stalker (Сталкер) – film barwny
- 1983 Czas podróży (Tempo di viaggio) wraz z Tonino Guerra
- 1983 Nostalgia (Nostalghia) – film barwny
- 1986 Ofiarowanie (Offret/Saccrificatio) – film barwny, zdjęcia: Sven Nykvist
Scenarzysta
- 1958 Koncentrat napisany na egzaminie wstępnym na WGiK
- 1958 Zabójcy (Убийцы) wraz z Aleksandrem Gordonem
- 1959 Dzisiaj przepustki nie będzie (Сегодня увольнения не будет) wraz z Muriel Ostriche
- 1960 Walec i skrzypce wraz z Andriejem Konczałowskim
- 1962 Dzieciństwo Iwana (Иваново детство) wraz z Władimirem Bogomołowem
- 1969 Andriej Rublow (Андрей Рублёв) wraz z Andriejem Konczałowskim
- 1972 Solaris (Солярис) wraz z Fridrihem Gorenszteinem
- 1975 Zwierciadło (Зеркало) wraz z Aleksandrem Miszarinem
- 1979 Stalker (Сталкер) wraz z Arkadijem i Borysem Strugackimi
- 1983 Czas podróży (Tempo di viaggio) wraz z Tonino Guerra
- 1983 Nostalgia (Nostalghia) wraz z Tonino Guerra
- 1986 Ofiarowanie (Offret/Sacrificio)
źródło: Wikipedia